HulpcentrumDe Vlaamse erfgoedsector is de afgelopen jaren actief bezig geweest met het waarderen van erfgoedcollecties, gesteund door de Vlaamse overheid. Waarderen, het systematisch in kaart brengen van de waarde van cultureel erfgoed, is essentieel voor een effectieve erfgoedwerking. Deze aanpak kan ook bijdragen aan de verwerving en verwerking van archieven.
Aangezien Archiefpunt al fungeert als advies- en overlegplatform voor private archieven, ligt het voor de hand om waardering van deze archieven in de werking op te nemen. Daarom heeft Archiefpunt de ambitie om een algemene tool te ontwikkelen voor de waardering van privaatrechtelijke archiefbestanden.
Project Kabinetsarchieven Waarderen
Als basis voor de ontwikkeling van deze algemene waarderingstool startte Archiefpunt in 2018 een pilootproject rond de waardering van ministeriële kabinetsarchieven. Ministeriële kabinetten zijn sinds de negentiende eeuw een cruciaal onderdeel van het Belgische politieke landschap en spelen nog steeds een belangrijke rol in beleidsvorming op zowel deelstaat- als federaal niveau. Deze archieven vormen een waardevolle bron voor historisch, politicologisch en bestuurskundig onderzoek, waarbij ze inzicht bieden in de wisselwerking tussen overheid, politiek en maatschappelijk veld.
Bewaring en ontsluiting van kabinetsarchieven worden bemoeilijkt door verschillende factoren. Het wettelijke statuut van kabinetsarchieven varieert tussen de Belgische deelstaten en bestuursniveaus. Terwijl de kabinetsarchieven van het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als overheidsarchief worden beschouwd, vallen de kabinetsarchieven van de federale regering en de Vlaamse regering expliciet buiten de respectieve archiefwetgeving. Dit betekent dat federale en Vlaamse kabinetsarchieven in de praktijk een privaatrechtelijk statuut hebben, wat gevolgen heeft voor de overdracht en bewaring ervan.
Zelfs als kabinetsarchieven worden overgedragen aan een archiefdienst, zijn er praktische obstakels voor ontsluiting. Kabinetsarchieven zijn omvangrijk, vaak slecht geordend en vertonen kwaliteitsverschillen. Ze zijn vaak onvolledig en de ontsluiting ervan is arbeidsintensief. Archiefinstellingen beschikken niet altijd over de juiste kennis om ze te beheren, wat heeft geleid tot onverwerkte kabinetsarchieven.
Het pilootproject wilde niet alleen waarderingsmethodes voor private archieven testen, maar ook expertise rond kabinetsarchieven verzamelen om een kader te creëren voor hun ontsluiting. In samenwerking met ADVN, Amsab-ISG, KADOC-KU Leuven, Liberas, en het Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën werden instrumenten ontwikkeld voor waardering, selectie en ontsluiting.
Het projectteam ontwikkelde een waarderingsformulier en -lijst voor macrowaardering en microwaardering. Het macrowaarderingsformulier beoordeelt de waarde van kabinetsarchieven op archiefniveau. Het onderscheidt zich door aandacht te schenken aan archiefvormer, context en gebruikswaarde. De microwaarderingslijst (verwant aan de selectielijst) richt zich op afzonderlijke reeksen en stukken, met aandacht voor inhoudelijke waarde en bruikbaarheid voor onderzoek.
Deze tools zijn samengebracht in een werkinstrument voor de waardering, selectie en ontsluiting van kabinetsarchieven. Hoewel specifiek voor kabinetsarchieven, kunnen de gebruikte methoden worden toegepast op andere privaatrechtelijke archieven. Het project biedt niet alleen inzicht in het belang van waardering binnen de Archiefpunt-werking, maar geeft ook praktische instrumenten voor bredere toepassing binnen de archiefsector.